De restauratie van de KoepelKathedraal Haarlem heeft de Europa Nostra Award gewonnen. De Europese prijs voor cultureel erfgoed werd in 2002 door de Europese Commissie gelanceerd en is sindsdien door Europa Nostra, een burgerbeweging voor de bescherming van Europees cultureel en natuurlijk erfgoed, georganiseerd. De uitreiking van de prijs vond plaats op 29 oktober 2019 in Parijs tijdens het Europese Erfgoed Congres.
De Haarlemse kathedraal werd ontworpen door de Nederlandse architect Joseph Cuypers. De kerk werd in drie fasen gebouwd tussen 1895 en 1930, steeds op een breukvlak met een nieuwe architectuurstijl. Na de eerste fase werd de kerk in 1898 geconsacreerd. Het werd in de eerste fase ontworpen met de focus op een combinatie van de neogotische en neo-romaanse bouwstijl, in de tweede fase gecombineerd met invloeden uit de Byzantijnse- en Jugendstil architectuur. Het westfront ademt de stijl van de Amsterdamse School, kortom een eclectisch gebouw.
Na een eeuw bevond de kathedraal zich in een zeer slechte staat van onderhoud. De daken en met name de goten lekten. Het lood in de glas-in-loodramen was op en water infiltreerde in de muren, waarin om constructieve redenen ijzer was verwerkt. Daardoor ontstond grote schade aan het metselwerk en aan de houten constructies. Vele decoratieve elementen en met name het veelkleurige schilderwerk aan de buitenzijde van de kerk liepen grote schade op en waren niet meer zichtbaar. Daarnaast kon vanwege geldgebrek een groot aantal ontwerpen tijdens de bouw niet gerealiseerd worden, zoals de Jugendstilbeschildering van de kas van het transeptorgel en de tekst van het Te Deum over het gehele interieur van de kerk. Het project kon uiteindelijke gerealiseerd worden dankzij subsidies van rijk, provincie en gemeente, uit bijdragen van het bisdom en de parochie alsmede van verschillende fondsen, maar ook van particulieren.
In de crypte werd ruimte geschapen voor het KathedraalMuseum en in een nieuw gebouwde ruimte aanpalend aan het middenschip werden voorzieningen aangebracht voor toiletten, garderobe en opslagruimte. Daardoor is de kerk ook geschikt geworden voor grote concerten en congressen. Eén van de belangrijkste aspecten van de restauratie was het herstel of aanbrengen van de decoratieve elementen, en in het bijzonder in de strook onder de hoogste ramen in de gehele kerk alsmede in de koepel. Daar werd na 100 jaar de tekst van de hymne van het Te Deum aangebracht, zoals ontworpen door Joseph Cuypers. Eerder was dit vanwege geldgebrek niet mogelijk gebleken. Samen met de schoonmaken van de muren leidde dit tot een beter begrip van de bedoelingen van de architect. Met het gebruik van de gele steen en het terugbrengen van de blauwe voeg in het hoogkoor en in de transepten wilde de architect de schakeringen in een bruidsmantel weergeven. Het refereert aan de beschrijving van het Hemelse Jerusalem in de Openbaringen van Johannes.
Verder werden tijdens het restauratieproces de Jugenstilschilderingen op de orgelkas van het transeptorgel aangebracht.
De jury prijst de holistische benadering, die het restauratieteam heeft gehanteerd, “ dat zich realiseerde, dat alleen op basis van onderzoek een juiste interpretatie kan worden verkregen van verborgen elementen van de decoratie, welke in hoge mate symbolisch bepaald waren”. Een laatste element van het project, dat de jury zeer gewaardeerd heeft, is de toevoeging van nieuwe kunstuitingen op daarvoor door de architect aangegeven plekken. De jury prees dit als “een dynamisch element van het project, waardoor een verbreding werd gegeven aan een al bestaand respectvol Gesamtkunstwerk”.
